De Kleine Gedigten
van Hiëronymus van Alphen
Hieronymus van Alphen
leefde van 1746 tot 1803 en was een Nederlands dichter. Meest bekend werd hij
met de Kleine Gedigten voor kinderen (1778-1782, 3 delen). Uit deze ‘gedigten’
blijkt, dat Hiëronymus een rationalist was, maar tegelijkertijd goed aansloot
bij de leefwereld van het kind. Van Alphen was advocaat en bekeerde zich na het
overlijden van een vriend tot het orthodoxe (strenggelovige) christendom.
Het kind wordt door Van Alphen als een kleine volwassene beschouwd. Hij
is wat dat betreft een goed voorbeeld van een Verlicht denker.
De tijd van de
Verlichting (de 18e eeuw) ging uit van de rede, het gezond verstand. Daarbij
moest je mensen opvoeden tot een goed burger die verstandig is en nadenkt. De
gedichten van de kinderschrijver zijn zo eenvoudig, dat de lezer nauwelijks in
de gaten heeft dat daarin het complete normenpatroon van de Verlichting is
vormgeven. De Kleine Gedigten werd uitgebracht in een extra stevige
uitvoering. In grote gezinnen kon het boekje dan jarenlang mee. De meeste
gangbare kinderboeken waren juist minder stevig, hetgeen de verkoop bevorderde.
De drie werken heeft hij in eerste instantie voor zijn eigen drie zonen
geschreven, die toen tussen de drie en vijf jaar waren. Hij had de zorg voor
hen op zich genomen, na de dood van hun moeder.
De vraag waar ik
antwoord op ga proberen is te vinden is de vraag of de proeve van kleine gedigten
voor kinderen representatief is voor de
verlichting uit de 18e eeuw? Deze vraag is niet zo heel makkelijk te
beantwoorden, want er zijn argumenten waarom deze gedichten wel in de
verlichting thuishoort en waarom niet.
Je kan de werk van
hieronymus wel tot de verlichting kunnen rekenen door het feit dat er in zijn
gedichten de opvoeding van de kinderen modern zijn. Hieronymus vindt dat het
kind niet met harde maar met zachte hand opgevoed moet worden. Men moet er
achterkomen wat een kind en wel niet kan door het kind spelenderwijs te laten
leren. In een van de gedichten van Van Alphen genaamd ‘het gebroken glas’ wordt
er beschreven dat Cornelis een raam heeft gebroken terwijl hij een venster aan
het verven was. hij weet niet wat hij moet doen, hij is bang dat zijn moeder
boos op hem word , maar hij ziet geen enkel ander optie en besluit alles op te
biechten. De moeder van Cornelis wordt tot zijn verbazing niet boos en geeft in
plaats van klappen een zoen op zijn wang. Dit verschijnsel over vallen en
opstaan komt ook terug in Hieronymus’ beroemde gedicht ‘de pruimenboom.
In dit gedicht haalt jantje het
in zijn hoofd om pruimen te gaan stelen, maar op het laatste moment bedenkt hij
zicht dat stelen niet goed is. Zijn vader stond hem al een tijdje te bekijken,
de vader had door dat jantje trek had in pruimen als beloning voor zijn braaf
gedrag krijgt jantje toch de pruimen die hem aanstaarden en andersom.
Men kan niet zeggen dat Van
Alphen voor 100% verlicht is , want hij schrijft ook gedichten die helemaal
niet onder de categorie van de verlichting vallen. In de verlichting speelt de
religie een heel gering rol. Er is een aanzienlijke afname in het geloven in
god, de invloed van god neemt af in de verlichting. De kerk krijgt steeds
minder te zeggen, de mensen beginnen te denken dat ze zichzelf kunnen redden
zonder god. Het mens begint weer pas meer te geloven als ze zichzelf bevinden
in moeilijke tijden en anders vergeten ze bijna het woord god in de verlichting
was dit dus het geval. Hieronymus echter betrekt god best vaak in zijn
gedichten. De gedichten die in teken staan van de religie zijn gedichten als ‘de
godsdienstigheid ‘en ‘jesus’ en in een paar andere neemt god een centraal
plaats in. Een verklaring waarom Alphen dit zo doet kan zijn dat kinderen
moeten gehoorzamen aan hun ouders , net zoals ze moeten gehoorzamen aan god. In
zijn gedichten zet hij god neer als een opvoeder.
Er kan nu gezegd worden dat ‘proeve
van kleine gedigten voor kinderen’ goed past in de verlichting uit de 18e
eeuw. Hoewel Hieronymus veel schrijft over god drukken de andere zaken waar hij
over schrijft zwaarder en dus is hij meer een verlichte schrijven dan een geen
verlichte schrijver.
Kortom zijn de gedichten een ware
aanrader het zijn korte,vlotte, en rijmende gedichtjes die tevens didactisch
zijn en dus plezierig om te lezen.
